Erfgoed van Industrie en Techniek - Vlaams-Nederlands Tijdschrift, nr. 2004/3

In het kader van de samenwerking tussen Vlaamse en Nederlandse organisaties voor industriële archeologie, werden het Vlaamse tijdschrift 'Industrieel Erfgoed' en het Nederlandse 'Erfgoed van Industrie en Techniek' vanaf begin 2000 samengesmolten tot één gemeenschappelijk Vlaams-Nederlands tijdschrift.
In Vlaanderen wordt het nieuwe tijdschrift verdeeld via de Vlaamse Vereniging voor Industriële Archeologie vzw en is het abonnement inbegrepen in de prijs van het VVIA-lidmaatschap.

Dit derde nummer van 2004 is dubbeldik en is gewijd aan het industrieel en technisch erfgoed van Frans-Vlaanderen: de Région Nord-Pas-de-Calais. Zo dicht bij en toch zó onbekend !
Het bevat volgende bijdragen:

• Adriaan LINTERS: Over de Schreve.
  Noord-Frankrijk - zo dichtbij en toch zo ver weg. Ooit deel van de Nederlanden. Een gebied vol gemeenschappelijke geschiedenis vanaf de vroege middeleeuwen, de Unie van Atrecht (Arras); het front in de eerste wereldoorlog. Een gebied waarin iedereen wel smokkelde: tabak in zuidwaartse richting, dranken in de andere.
  Een streek waar handel, economie en tewerkstelling sterk verweven waren. In de wolstad Roubaix maakten Belgen rond 1850 zowat de helft van de bevolking uit, in Halluin bijna 70%. Tussen 1840 en 1890 weken naar schatting 400.000 Vlamingen definitief naar Frankrijk uit, een kleine 40% van het continent 'vreemdelingen' in dat land. Hun aantal deed in 1847-1848 zelfs op verschillende plekken in Noord-Frankrijk anti-Belgische rellen uitbreken. Xenofobie-avant-la-lèttre...
  Waar vroeger Noord-Frankrijk als een grauwe en oninteressante streek afgeschilderd werd, zorgt het industrieel erfgoed er thans voor het herontdekken van de regionale identiteit. Bedrijven worden nu gerenoveerd, musea uitgebouwd, toeristische routes uitgezet. Een aanzet tot deze mentaliteitswijziging werd in 19790 gegeven, toen in Rijsel met der steun van de Conseil Régional een groots congres georganiseerd werd over het industrieel erfgoed en de waarden daarvan - het eerste in Frankrijk.
• Prof. Denis VARASCHIN: Panorama van de Industrialisering van de Nord-Pas de Calais.
  Er bestaat geen simpel en uniek schema om verslag uit te brengen over de industrialisatie. Dit complexe proces werd en wordt gekenmerkt door lange perioden van continuïteit en breuken, vaak meer kwalitatief dan kwantitatief, en sterke ruimtelijke netwerken. Na de overgang van ambacht en handel naar de grote industrie van de negentiende eeuw, keznde de regio een tweede fundamentele overgang in de laatste dertig jaar. De regio schakelde zich om naar een dienstverlenende/tertiaire Euregio die haar erfenis aanvaardt door het industrieel erfgoed van eerste orde te herwaarderen
• Jacques PHILIPPON: Bescherming van industrieel erfgoed in Frankrijk.
  Het industrieel erfgoed, of het nu gaat om industriële gebouwen, sites of machines, wordt in Frankrijk beschermd met dezelfde strenge wetgeving als die voor de bescherming van ander onroerend en roerend erfgoed. Ongeveer 8% van het beschermd industrieel erfgoed van Frankrijk ligt in de regio Nord-Pas de Calais. De streek bezit 403 'monuments classés' en 804 die ingeschreven staan op de aanvullende inventaris: een vijftigtal daarvan hebben betrekking op het industrieel verleden van de streek. Het zijn mijngebouwen, brouwerijen, textielbedrijven, arbeiderswijken, varend en fluviaal erfgoed, e.a.
• José HONORE: De geschiedenis van Roubaix en zijn textielindustrie.
  Roubaix was lange tijd de belangrijkste textielstad in Frankrijk. Met de crisis in de jaren 1930 kwijnde de industrie weg. Postorderbedrijven als La Redoute, Trois Suisses en Damart vervingen de textielproductie. Musea als het Musée d'Art et d'Industrie (La Piscine) en het Musée du Jacquard houden de herinnering aan het textielverleden levend.
• Jean-François PARE: Roubaix: van Condition Publique tot Maison Folie
  De Condition Publique in Roubaix nam gedurende zeventig jaar een belangrijke plaats in in een stad die hoofdzakelijk leefde van de wol. Het was de plaats waar de vochtigheidsgraad van de textielvezels werd gemeten, op basis waarvan het exacte gewicht en dus de verkoopprijs werd bepaald. Er werd ook aan kwaliteitscontrole van de vezels gedaan.
  Sinds mei 2004 is de Condition Publique een cultureel centrum gewijd aan artistieke creatie. Inzake schaal en aanpak is het in de regio één van de belangrijkste herbestemmingsprojecten van de laatste jaren.
• Christian HOTTIN: Motte-Bossut: van textielfabriek tot centrum voor archieven.
  De bouw van de huidige fabriek 'Motte-Bossut' begon in 1864. Het eerste gebouw, 50 m. lang, voozien van een gekanteelde toren en gedomineerd door de befaamde gekanteelde fabrieksschouw, werd afgewerkt in 1866. Het complex werd reeds in 1978 ingeschreven op de 'inventaire supplémentaire des monuments historiques'. Na de sluiting van het bedrijf (1981) werd in 1984 door de Franse overheid de beslissing genomen om hier een eerste interregionaal centrum te vestigen voor bedrijfsarchieven en voor archieven die getuigen van de arbeidsgeschiedenis.
• Valérie CARON: Het mijnbekken te Loos-en-Gohelle en het project Bassin Minier Unesco 2005.
  Het mijnbekken van de Nodr-Pas de Calais, dat meer dan 20 jaar geleden gesloten werd, is nu omgevormd tot een polyvalente ontmoetingsplaats waar culturele evenementen en milieu-initiatie samengaan. Sinds 2002 bereidt de vereniging 'BassinMinier Unesco 2005' een dossier voor om dit mijnbekken, en de mijnzetel '11/19' gelegen in Loos-en-Gohelle, te laten inschrijven op de Unesco-lijst van het Werelderfgoed.
• Jean BRUGGEMAN: Molens, een patrimonium van de Nord-Pas de Calais.
  In Napoleontische tijd waren er 831 windmolens in het Dapartement du Nord en 633 in de Pas de Calais. De twee departementen telden respectievelijk ook 454 en 401 watermolens. Het is ook in deze regio dat men de oudste vermeldingen van windmolens teruggevonden heeft (1183, 1195) en samen met Normandië en Zuid-Engeland ook de oudste voorstellingen. Sedert 1973 worden de laatste molens in de streek gered door de inzet van de ARAM, Association Régionale des Amis des Moulins Nord-Pas de Calais. In 1974 verwierf de vereniging een eerste molen, in 2003 waren er dank zij de ARAM al 45 molens gerestaureerd.
• Laurent LECOUTRE & Adriaan LINTERS: De stokerij Claeyssens in Wambréchies.
  Jenever, en distillaten gebaseerd op gegiste granen, zijn geestrijke dranken van de noordelijke landen waar vruchten onvoldoende suikers bevatten. De grens tussen vruchtenalcohol (cognac, armagnac, ...) en graanalcohol viel lange tijd samen met de Franse noordergrens: tot 1789 was alcohol uit andere grondstoffen dan wijn zwaar belast en was het stoken van graanalcohol verboden als bescherming van de wijnbouw. Toen het verbod opgeheven was doken snel tal van nieuwe jeneverstokerijen op in het département du Nord.
  De wortels van de familie Claeyssens lagen in het Brugge van het midden van de 16de eeuw. Via Menen en Ieper belandden hun nazaten in Noord-Frankrijk. Het waren Vonckisten die de vlucht namen naar de overkant van de Leie, en in Wambréchies, op de oever van het deûle-kanaal eerst een oliemolen, later een jeneverstokerij vestigden.
  De jeneverstokerij van Wambréchies (beschermd in 2000) is één van die unieke sites waar de 19de eeuw lijkt te hebben stilgestaan. Nu nog wordt er met 19de eeuwse installaties jenever van 49° alcohol geproduceerd.
• Adriaan LINTERS en Léon BALLAT: Armentières. Van brouwerij Motte-Cordonnier tot Cité de la Bière.
  Alhoewel Frankrijk meestal met wijn geassocieerd wordt, mag men niet vergeten dat het land ook een belangrijke bierproductie had, vooral in de noordelijke departementen. In 1891 telde men in totaal 2732 brouwerijen, waarvan er 1134 in het département du Nord en 517 in de Pas -de-Calais gelegen waren. In 2003 waren er daarvan in heel het land nog 179 overgebleven...
  De huidige brouwerij Motte-Cordonnier werd na de eerste wereldoorlog wederopgebouwd aan de oever van de Leie in Armentières. Het tijdschrift 'Erfgoed van Industrie en Techniek' publiceert in primeur het voorontwerp (1920) van de architect Marcel Forest uit Tourcoing.
  Grote delen van het complex werden op 31 december 1999 door de Franse overheid als monument beschermd. Op dit ogenblik wordt een project uitgewerkt om de site om te vormen tot een multi-functionele 'Cité de la Bière', metr daarin een brouwerijmuseumn vergader- en congreszalen, hotel, restaurants- en cafés. Hiervoor is een investering van minstens 12 miljoen euro vereist. Het project moet in 2010 klaar zijn en rekent op 200.000 bezoekers per jaar.
• Sandrine CAUCHOIS: De scheepslift in Les Fontinettes.
  De geschiedenis van de kanaalverbinding tussen de Leie en de Aa begint reeds in de middeleeuwen, maar pas aan het einde van de 18de eeuw kregen de havens Duinkerke, Gravelines en Calais een verbinding met het binnenlandse waternet en met de waterwegen in België. In Fontinettes (nabij Arques) werd een sluizentrap met zeven sluizen gebouwd, om een niveauverschil van 13,13 meter te overbruggen. Deze werd tussen 1881 en 1888 vervangen door een hydraulische scheepslift, naar ontwerp van de Engelse ingenieur Edwin Clark - die voordien ook reeds betrokken was bij de bouw van de eerste scheepslift in Anderton.
  De scheepslift werd in 1967 buiten dienst gesteld, maar een vereniging ontfermde zich over het technisch monument - en zorgt tot vandaag voor de instandhouding en de ontvangst van bezoekers.
• Denis VARASCHIN en Marie-Noëlle POLINO: Opleiding "Valorisatie en beheer van het technisch en industrieel erfgoed" aan de universiteit van Artois
  De nog jonge Franse 'Université d'Artois' organiseerde reeds een driejarige opleiding 'Erfgoed en Toerisme'. Daaraan werd in 2002 een postuniversitaire opleiding gekoppeld over de herwaardering en het beheer van technisch en industrieel erfgoed. Hiermee wil men tegemoet komen aan de concrete vraag vanuit de praktijk. Daar is men immers op zoek naar polyvalente personen die projecten en objecten naar waarde kunnen schatten, die inzicht hebben in de reglementering en die een haalbare budgettaire planning kunnen opstellen om het project te ontsluiten.

 klik hier om je te abonneren